klasa 5

1. Życie pierwszych ludzi

– pochodzenie człowieka

– różnice między koczowniczym a osiadłym trybem życia

– życie człowieka pierwotnego

– epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

– początki rolnictwa i udomowienie zwierząt

– dawne i współczesne sposoby wytapiania żelaza

– terminy: praludzie, rewolucja neolityczna, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, brąz

I.1

– wyjaśnia, skąd wywodzą się praludzie

– wyjaśnia znaczenie nabycia umiejętności krzesania ognia przez człowieka

– charakteryzuje życie ludzi pierwotnych (ziemianki, zbieractwo, myślistwo)

– porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym

– wyjaśnia, jakie korzyści przyniosło ludziom udomowienie zwierząt

– wskazuje umiejętności, których nabycie umożliwiło ludziom przejście na osiadły tryb życia

– wyjaśnia skutki rewolucji neolitycznej

– posługuje się terminami: pięściak, hodowla, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, rewolucja neolityczna, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

– wyjaśnia termin: ewolucja

– charakteryzuje kierunki ewolucji człowieka

– wskazuje szlaki, dzięki którym ludność zasiedliła różne kontynenty

– wyjaśnia, jak ludzie nauczyli się wyrabiać narzędzia z żelaza i omawia znaczenie tej umiejętności

 

1

2. Miasta-państwa

Mezopotamii

– Mezopotamia jako kolebka cywilizacji

– znaczenie wielkich rzek dla rozwoju najstarszych cywilizacji

– osiągnięcia cywilizacyjne mieszkańców starożytnej Mezopotamii

– Kodeks Hammurabiego

– terminy: Mezopotamia, cywilizacja, Bliski Wschód, kanały nawadniające, Sumerowie, pismo klinowe

I.2

– omawia rolę wielkich rzek w rozwoju rolnictwa, handlu i komunikacji

– wyjaśnia, jak doszło do powstania pierwszych państw

– wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacji Mezopotamii

– charakteryzuje Kodeks Hammurabiego (oko za oko, ząb za ząb)

– wskazuje na mapie: obszar Mezopotamii, Tygrys, Eufrat, Ur, Babilon

– zna terminy: cywilizacja, Bliski Wschód, kanały nawadniające, Sumerowie, pismo klinowe

– wymienia i wskazuje na mapie współczesne państwa leżące na Bliskim Wschodzie

– charakteryzuje wygląd i rolę zikkuratów

– wyjaśnia różnicę między prawem zwyczajowym a skodyfikowanym

– wskazuje rolę prawa w rozwoju cywilizacji

– wymienia współczesne wynalazki, które powstały dzięki osiągnięciom ludów Mezopotamii

 

 

1

3. W Egipcie

faraonów

– Egipt jako przykład antycznej cywilizacji

– znaczenie Nilu dla państwa egipskiego

– osiągnięcia cywilizacji egipskiej

– struktura społeczna w starożytnym Egipcie

– wierzenia Egipcjan jako przykład religii politeistycznej

– terminy: faraon, politeizm, mumifikacja, sarkofag, piramidy, hieroglify

I.2

I.3

I.4

I.5

– charakteryzuje egipską piramidę społeczną

– omawia zakres władzy faraona

– podaje imiona bogów i charakteryzuje wierzenia Egipcjan

– omawia najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne Egipcjan

– wyjaśnia powiązania między wierzeniami a osiągnięciami Egipcjan w dziedzinie budownictwa i medycyny

– wskazuje na mapie: Nil, państwo egipskie

– opisuje etapy pochówku faraonów

– posługuje się terminami: faraon, politeizm, mumifikacja, sarkofag, piramidy, hieroglify

 

– opisuje, w jaki sposób wznoszono piramidy

– charakteryzuje najbardziej znane dzieła sztuki egipskiej i osiągnięcia egiptologii (Sfinks, Dolina Królów, grobowiec Tutenchamona, świątynia Abu Simbel, popiersie Nefertiti)

– wskazuje na mapie: Gizę

1

4. W starożytnym Izraelu

– judaizm jako przykład religii monoteistycznej

– dzieje Izraelitów

– Dekalog

– Tora

– postaci: Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon

– terminy: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz

I.2

I.3

I.5

– charakteryzuje wierzenia starożytnych Izraelitów

– wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem

– opisuje główne etapy historii starożytnych Izraelitów (przybycie do Palestyny, ucieczka z Egiptu, wybudowanie świątyni w Jerozolimie, niewola babilońska)

– wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę

– posługuje się terminami: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz

– charakteryzuje dokonania najważniejszych przywódców religijnych i politycznych Izraela (Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon)

– wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy judaizmem a chrześcijaństwem

 

1

5. Cywilizacja Indii i Chin

– osiągnięcia cywilizacyjne mieszkańców Dalekiego Wschodu

– system kastowy

– hinduizm religią Indii

– terminy: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński

I.2

I.5

– przedstawia cywilizację doliny Indusu

– opisuje system kastowy w Indiach

– charakteryzuje wierzenia hinduistyczne

– omawia osiągnięcia cywilizacyjne Chińczyków

– wskazuje na mapie: Indie, Chiny, rzeki Indus, Huang He, Jangcy

– posługuje się terminami: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński

– charakteryzuje rolę Jedwabnego Szlaku w kontaktach między Wschodem a Zachodem

– omawia starożytne zabytki chińskie, między innymi terakotową armię

– charakteryzuje buddyzm

 

1

* 6. Od hieroglifów

do alfabetu

– powstanie pisma i jego znaczenie dla rozwoju cywilizacji

– ewolucja pisma i wynalezienie alfabetu

– terminy: papirus, pismo obrazkowe, hieroglify, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

 

– wskazuje różne przykłady sposobów porozumiewania się między ludźmi i przekazywania doświadczeń

– wyjaśnia przyczyny powstania pisma

– omawia korzyści, jakie przyniosło ludziom wynalezienie pisma

– przyporządkowuje różne rodzaje pisma do cywilizacji, które je stworzyły

– porównuje pismo obrazkowe i alfabetyczne

– wyjaśnia, w jaki sposób umiejętność pisania wpłynęła na rozwój dalszych osiągnięć człowieka

– zna terminy: papirus, pismo obrazkowe, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

– wyjaśnia, w jaki sposób pismo obrazkowe przekształciło się w klinowe

– wymienia litery charakterystyczne dla polskiego alfabetu

– podaje przykłady narodów, które posługują się pismem sięgającym tradycją do pisma greckiego oraz do łaciny

 

1

* Tajemnice sprzed wieków – Jak odczytano pismo Egipcjan?

– naukowy aspekt wyprawy Napoleona do Egiptu

– trudności związane z rozszyfrowaniem hieroglifów

– znaczenie Kamienia z Rosetty dla egiptologii

– terminy: Kamień z Rosetty
– postaci: Jean François Champollion

 

–wyjaśnia, dzięki czemu udało się odczytać hieroglify

– opisuje dokonania Jeana François Champolliona

– wyjaśnia, jak Kamień z Rosetty umożliwił odczytanie hieroglifów

– wyjaśnia, czym jest egiptologia

 

– omawia naukowy aspekt wyprawy Napoleona do Egiptu

 

 

1. Demokratyczne Ateny

– warunki geograficzne Grecji

– życie w greckiej polis

– cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej

– Perykles – najwybitniejszy przywódca demokratycznych Aten

– terminy: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

– postaci historyczne: Perykles

I.2

I.3

I.4

 

– wyjaśnia wpływ warunków geograficznych Grecji na zajęcia ludności oraz sytuację polityczną (podział na polis)

– opisuje wygląd greckiego miasta i życie w nim na przykładzie Aten

– wyjaśnia znaczenie terminu demokracja i charakteryzuje demokrację ateńską

– wyjaśnia, kto posiadał prawa polityczne w Atenach

– wskazuje na mapie: Grecję, Ateny

– posługuje się terminami: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

– wyjaśnia, kim był Perykles

 

– wskazuje podobieństwa i różnice między demokracją ateńską a współczesną demokracją parlamentarną

– wyjaśnia, w jaki sposób kultura grecka rozprzestrzeniła się w basenie Morza Śródziemnego

 

1

2. Sparta i wojny
z Persami

– ustrój i społeczeństwo starożytnej Sparty

– cechy i etapy wychowania spartańskiego

– powstanie i rozwój imperium perskiego

– wojny grecko-perskie

– terminy: Persowie, danina, sojusz, hoplita, falanga

– wydarzenia: bitwa pod Maratonem, bitwa pod Termopilami, bitwa pod Salaminą

– postaci historyczne: Dariusz, Kserkses, Leonidas

 

I.2

I.3

– charakteryzuje ustrój i społeczeństwo starożytnej Sparty

– przedstawia cele i charakter wychowania spartańskiego

– posługuje się wyrażeniami: spartańskie warunki, mówić lakonicznie

– wyjaśnia, dlaczego Spartan uważano za najlepszych wojowników greckich

– wyjaśnia przyczyny i opisuje przebieg wojen grecko-perskich

– wskazuje na mapie: Spartę, Persję, Maraton, Termopile, Salaminę

– umiejscawia na osi czasu daty: 490 rok p.n.e., 480 rok p.n.e

– posługuje się terminami: danina, sojusz, hoplita, falanga

– wyjaśnia, kim byli: Dariusz, Kserkses i Leonidas

– opisuje, w jaki sposób walczyli starożytni Grecy

– wyjaśnia genezę biegów maratońskich

– wyjaśnia znaczenie zwrotu: Wrócić z tarczą lub na tarczy

1

3. Bogowie i mity

– wierzenia starożytnych Greków

– mity greckie

– najważniejsi greccy bogowie: Zeus, Hera, Posejdon, Afrodyta, Atena, Hades, Hefajstos, Ares, Apollo, Hermes

– Homer i jego dzieła – Iliada i Odyseja

– terminy: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, wojna trojańska, koń trojański

– postać historyczna: Homer

I.3

I.5

– przedstawia wierzenia starożytnych Greków

– charakteryzuje najważniejszych bogów, omawiając ich atrybuty i dziedziny życia, którym patronowali

– opisuje treść Iliady i Odysei

– wskazuje na mapie: górę Olimp, Troję

– posługuje się terminami: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, koń trojański

– wyjaśnia, kim był Homer

 

– opisuje wybrane miejsca kultu starożytnych Greków

– przedstawia różne mity greckie

– omawia znaczenie wyroczni w życiu starożytnych Greków

– przybliża archeologiczne poszukiwania mitycznej Troi

– wyjaśnia nawiązujące do mitologii związki frazeologiczne (frazeologizmy mitologiczne): objęcia Mor­feusza, stajnia Augiasza, syzyfowa praca, męki Tantala, nić Ariadny.

 

1

4. Kultura starożytnej Grecji

– wspólne elementy w kulturze greckich polis

– najważniejsze dokonania sztuki greckiej

– narodziny teatru greckiego

– znaczenie filozofii w starożytnej Grecji i jej najwybitniejsi przedstawiciele

– grecka matematyka i medycyna

– rola sportu w życiu starożytnych Greków

– terminy: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

– postaci historyczne: Fidiasz, Myron, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes, Sokrates, Platon, Arystoteles, Hipokrates, Pitagoras, Tales z Miletu

I.5

– wskazuje różne dziedziny kultury i sztuki rozwijające się w starożytnej Grecji

– opisuje, jak narodził się grecki teatr i jakie było jego znaczenie dla Hellenów

– przedstawia dokonania nauki greckiej

– wyjaśnia, czym jest filozofia i przedstawia najwybitniejszych jej przedstawicieli

– opisuje charakter antycznych igrzysk sportowych

– posługuje się terminami: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

– umiejscawia na osi czasu datę: 776 rok p.n.e.

– wyjaśnia, kim byli: Myron, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes, Sokrates, Platon, Arystoteles, Hipokrates, Pitagoras, Tales z Miletu

– charakteryzuje rolę kultury w życiu społecznym

– przedstawia współczesną tradycję igrzysk olimpijskich

– podaje przykłady wpływu dokonań starożytnych Greków na współczesną kulturę i naukę

– przybliża postać i dokonania Archimedesa

 

 

1

5. Imperium Aleksandra Wielkiego

– podboje Aleksandra Wielkiego

– wojna z Persją (bitwy nad rzeczką Granik, pod Isssos i pod Gaugamelą)

– wyprawa Aleksandra do Indii

– kulturowe skutki podbojów Aleksandra Wielkiego

– terminy: imperium, falanga macedońska, węzeł gordyjski, hellenizacja, kultura hellenistyczna

– postaci historyczne: Filip II, Aleksander Macedoński (Wielki)

I.2

I.5

– wskazuje na mapie: Macedonię, Persję, Indie i Aleksandrię w Egipcie

– opisuje przebieg kampanii perskiej Aleksandra Macedońskiego

– wyjaśnia charakter kultury hellenistycznej

– przedstawia skutki podbojów Aleksandra

– posługuje się terminami: imperium, falanga macedońska, węzeł gordyjski, hellenizacja, kultura hellenistyczna

– umiejscawia na osi czasu daty: 333 rok p.n.e., 331 rok p.n.e.

– opisuje dokonania Filipa II i Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego)

 

– wyjaśnia rolę Biblioteki Aleksandryjskiej

– omawia sposób walki wojsk Aleksandra Macedońskiego

– wymienia państwa, które leżą dziś na terenach podbitych przez Aleksandra Wielkiego

 

1

* Tajemnice sprzed wieków – Jak wyglądała

latarnia morska na Faros?

– siedem cudów świata

– konstrukcja latarni morskiej w Faros

 

– przedstawia, w jaki sposób działała latarnia

– charakteryzuje siedem cudów świata

– opisuje losy latarni na Faros

– wyjaśnia, dlaczego dawniej trudno było ludziom wznosić wysokie budowle

– omawia inny wybrany obiekt z listy siedmiu cudów świata starożytnego

 

1. Ustrój starożytnego Rzymu

– legendarne początki państwa rzymskiego

– zasady ustrojowe republiki rzymskiej

– społeczeństwo starożytnego Rzymu

– dokonania Gajusza Juliusza Cezara

– upadek republiki

– powstanie cesarstwa rzymskiego

– terminy: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

– postaci legendarne i historyczne: Romulus i Remus Gajusz Juliusz Cezar, Oktawian August

I.2

I.3

I.4

– przedstawia legendarne początki Rzymu

– charakteryzuje ustrój republiki rzymskiej i jej główne organy władzy

– opisuje konflikt społeczny między patrycjuszami a plebejuszami

– omawia przyczyny oraz okoliczności upadku republiki

– wskazuje na mapie: Półwysep Apeniński i Rzym

– posługuje się terminami: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

– umiejscawia na osi czasu daty: 753 rok p.n.e., 44 rok p.n.e.

– omawia dokonania: Gajusza Juliusza Cezara, Oktawiana Augusta

– porównuje ustroje demokracji ateńskiej i republiki rzymskiej

– przedstawia kompetencje najważniejszych urzędów republikańskich

– wyjaśnia różnice w rozumieniu terminu republika przez Rzymian i współcześnie

– przedstawia funkcje pełnione przez senat w ustroju współczesnej Polski

1

2. Imperium Rzymskie

– podboje rzymskie

– Imperium Rzymskie i jego prowincje

– organizacja armii rzymskiej

– podział cesarstwa

– upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

– terminy: Kartagina, prowincja, limes, legiony, legioniści, Imperium Rzymskie, pax Romana, romanizacja, barbarzyńcy, Germanie, Hunowie, wielka wędrówka ludów

I.2

I.3

I.4

– omawia etapy powstawania Imperium Rzymskiego

– przedstawia wygląd i uzbrojenie rzymskiego legionisty

– wymienia główne prowincje Imperium Rzymskiego

– opisuje przyczyny podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie

– opisuje okoliczności upadku cesarstwa zachodniego

– wskazuje na mapie: Kartaginę, granice Imperium Rzymskiego w II wieku n.e., Konstantynopol

– wyjaśnia wpływ kultury rzymskiej na podbite ludy

– posługuje się terminami: prowincja, legiony, romanizacja, plemiona barbarzyńskie, Germanie, Hunowie, wielka wędrówka ludów

– umiejscawia na osi czasu daty: 395 rok n.e., 476 rok n.e.

 

– wymienia korzyści oraz zagrożenia dla państwa o rozległym terytorium

– przedstawia postać Hannibala i wojny punickie

– pokazuje przykłady romanizacji we współczesnej Europie

– przybliża postaci wodzów barbarzyńskich Atylli oraz Odoakera

1

3. Życie
w Wiecznym Mieście

– Rzym jako stolica imperium i Wieczne Miasto

– życie codzienne i rozrywki w Rzymie

– podział społeczeństwa rzymskiego

– wierzenia religijne Rzymian

– terminy: bazylika, Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

I.3

I.5

– wyjaśnia, dlaczego Rzym był nazywany Wiecznym Miastem

– przedstawia warunki życia oraz rozrywki dawnych mieszkańców Rzymu

– opisuje, jakie funkcje pełniło Forum Romanum

– charakteryzuje różne grupy społeczeństwa rzymskiego

– omawia wierzenia Rzymian i wpływ, jaki wywarła na nie religia Greków

– wymienia najważniejsze bóstwa czczone przez Rzymian i określa, jakimi dziedzinami życia się one opiekowały

– zna terminy: Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

 

– wyjaśnia, dlaczego cesarze rzymscy starali się kierować zawołaniem ludu: chleba i igrzysk! 

– wymienia greckie odpowiedniki najważniejszych rzymskich bóstw

– przedstawia pozostałości Pompejów i Herkulanum jako źródła wiedzy o życiu codziennym w starożytności

 

1

4. Dokonania starożytnych Rzymian

– Rzymianie jako wielcy budowniczowie

– kultura i sztuka starożytnego Rzymu jako kontynuacja dokonań antycznych Greków

– prawo rzymskie i jego znaczenie dla funkcjonowania państwa

– najważniejsze budowle w starożytnym Rzymie

– terminy: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII Tablic, Kodeks Justyniana

– postaci historyczne: Wergiliusz, Horacy

I.5

– wyjaśnia zwrotu: Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu

– uzasadnia i ocenia twierdzenie, że Rzymianie potrafili czerpać z dorobku kulturowego podbitych ludów

– omawia najwybitniejsze dzieła sztuki i architektury rzymskiej

– wyjaśnia rolę praw i przepisów w funkcjonowaniu państwa na przykładzie Rzymu

– posługuje się terminami: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII Tablic, Kodeks Justyniana

– omawia dokonania Wergiliusza i Horacego

 

– wyjaśnia, dlaczego dobra sieć drogowa jest ważna dla funkcjonowania każdego państwa

– opisuje wpływ prawa rzymskiego na współczesne prawo europejskie

– ocenia, które z dokonań Rzymian uważa za najwybitniejsze i uzasadnia swoją odpowiedź

 

 

1

5. Początki chrześcijaństwa

– Jezus z Nazaretu jako twórca nowej religii monoteistycznej

– przyczyny prześladowania chrześcijan w starożytnym Rzymie

– rola świętych Pawła i Piotra w rozwoju chrześcijaństwa

– Edykt mediolański i zakończenie prześladowań

– terminy: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

– postaci historyczne: Jezus z Nazaretu, święty Piotr, święty Paweł z Tarsu, Konstantyn Wielki

I.3

I.6

– wyjaśnia, czym różni się chrześcijaństwo od judaizmu

– charakteryzuje działalność apostołów po ukrzyżowaniu Jezusa

– wyjaśnia, dlaczego władze rzymskie odnosiły się wrogo do chrześcijaństwa

– wyjaśnia znaczenie Edyktu mediolańskiego dla rozwoju chrześcijaństwa

– wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę i Mediolan

– posługuje się terminami: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Ewangelia, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

– umiejscawia na osi czasu daty: 33 rok n.e., 313 rok n.e.

– omawia dokonania: Jezusa z Nazaretu, świętego Piotra, świętego Pawła z Tarsu i Konstantyna Wielkiego

 

– opisuje najstarsze symbole chrześcijańskie

– wyjaśnia związki między judaizmem a chrześcijaństwem

–  przedstawia dzieje wybranego świętego (na przykład swojego patrona)

1

* Tajemnice sprzed wieków – Bursztynowy szlak

– rola szlaków handlowych w starożytności

– bursztyn i jego znaczenie dla starożytnych Rzymian

– kontakty handlowe Rzymian z wybrzeżem Bałtyku

 

 

– wyjaśnia, dlaczego bursztyn był ceniony przez Rzymian
– podaje argumenty za twierdzeniem i przeciw niemu, że miasto Kalisz istniało w starożytności

– wskazuje na mapie: przebieg bursztynowego szlaku, Kalisz, Bramę Morawską

– opisuje, jakie ludy żyły na ziemiach polskich w okresie wykorzystywania bursztynowego szlaku

 

2

1. Bizancjum
w czasach świetności

 

– cesarstwo bizantyjskie pod panowaniem Justyniana I Wielkiego

– dokonania Justyniana Wielkiego

– Konstantynopol jako Nowy Rzym

– tradycja grecka w Bizancjum

– osiągnięcia naukowe Bizantyjczyków

– upadek Konstantynopola, jego przyczyny i skutki

– terminy: Bizancjum, Hagia Sophia, ikona, freski, mozaika

– postaci historyczne: Justynian I Wielki

 

II.2

– omawia zakres władzy cesarza w Bizancjum

– wyjaśnia, w jaki sposób położenie geograficzne wpłynęło na bogactwo Konstantynopola

– wyjaśnia, dlaczego Konstantynopol zaczęto określać jako Nowy Rzym

– charakteryzuje styl bizantyjski w sztuce

– wyjaśnia znaczenie wyrażenia: bizantyjski przepych

– uzasadnia twierdzenie, że w nauce Bizancjum połączyło tradycję zachodniorzymską i grecką

– podaje przyczyny i skutki upadku cesarstwa bizantyjskiego

– wskazuje na mapie: granice cesarstwa bizantyjskiego w czasach Justyniana I Wielkiego i Konstantynopol

– posługuje się terminami: Bizancjum, Hagia Sophia, ikona, freski, mozaika

– omawia dokonania Justyniana I Wielkiego

– umiejscawia na osi czasu datę upadku Konstantynopola – 1453 rok

– wyjaśnia, jaki wpływ na chrześcijaństwo miał podział cesarstwa rzymskiego na część zachodnią i wschodnią

– opisuje, jakie zmiany w bazylice Hagia Sophia zostały dokonane przez muzułmanów

1

2. Arabowie
i początki islamu

 

– pochodzenie Arabów

– działalność Mahometa i narodziny islamu

– religia muzułmańska i jej zasady

– dżihad i podboje Arabów

– kultura i nauka arabska

– terminy: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

– postaci historyczne: Mahomet

 

II.1

– przedstawia postać i działalność Mahometa

– omawia najważniejsze zasady wiary muzułmanów

– charakteryzuje i ocenia stosunek Arabów do ludów podbitych w średniowieczu

– przedstawia osiągnięcia Arabów w dziedzinie kultury i nauki w średniowieczu

– wskazuje na mapie: Półwysep Arabski, Mekkę, Medynę oraz imperium arabskie w okresie świetności

– posługuje się terminami: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

– umiejscawia na osi czasu rok 622

 

– wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy chrześcijaństwem a islamem

– wskazuje przykłady wpływu kultury, nauki i języka arabskiego na Europejczyków

– wyjaśnia, jak zmieniło się nastawienie części muzułmanów do innych kultur w średniowieczu i współcześnie

– wskazuje na podobieństwa i różnice w sposobie postrzegania dziejów i odmierzania czasu między chrześcijaństwem a islamem

 

1

3. Nowe państwa w Europie

– powstanie państwa Franków

– cesarstwo Karola Wielkiego

– rozwój kultury i nauki w państwie Karola Wielkiego

– traktat w Verdun i jego skutki – nowe państwa w Europie

– Rzesza Niemiecka

– terminy: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

– postaci historyczne: Chlodwig, Karol Młot, Pepin Mały, Karol Wielki, Otton I

 

III.1

III.2

 

– wyjaśnia, w jaki sposób władzę w państwie Franków przejęła dynastia Karolingów

– charakteryzuje rozwój kultury i nauki w czasach Karola Wielkiego

– wyjaśnia, dlaczego Karol otrzymał przydomek „Wielki”

– przedstawia postanowienia traktatu w Verdun oraz jego skutki

– wyjaśnia, w jaki sposób doszło do utworzenia Rzeszy Niemieckiej

– wskazuje na mapie: zasięg terytorialny państwa Franków w czasach Karola Wielkiego, Akwizgran i Rzym

– posługuje się terminami: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

– omawia dokonania: Chlodwiga, Karola Młota, Pepina Małego, Karola Wielkiego i Ottona I

– umiejscawia na osi czasu daty: 800 rok, 843 rok i 962 rok

 

– wyjaśnia, dlaczego Karol Wielki jest jednym z patronów zjednoczonej Europy

– wyjaśnia, skąd pochodzi polskie słowo „król”

 

1

4. Konflikt papiestwa
z cesarstwem

 

– wielka schizma wschodnia i jej skutki

– przyczyny sporu między cesarzem a papieżem w XI wieku

– spotkanie Grzegorza VII z Henrykiem IV w Canossie

– konkordat wormacki i jego postanowienia

– terminy:  dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

– postaci historyczne: papież Grzegorz VII, cesarz Henryk IV

III.3

– wyjaśnia przyczyny i skutki wielkiej schizmy wschodniej

– wyjaśnia, na czym polegał spór o inwestyturę

– przedstawia przebieg sporu pomiędzy cesarzem a papieżem w XI wieku

– wyjaśnia konsekwencje ekskomuniki cesarza i opisuje ukorzenie się władcy w Canossie

– przedstawia postanowienia konkordatu w Wormacji

– posługuje się terminami: dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

– przedstawia postaci: papieża Grzegorza VII i cesarza Henryka IV

– umiejscawia na osi czasu daty: 1054 rok, 1077 rok i 1122 rok

 

– przedstawia okoliczności utworzenia państwa kościelnego

– omawia przykładowe różnice pomiędzy Kościołem katolickim a prawosławnym

 

 

1

5. Wyprawy krzyżowe

– zajęcie Ziemi Świętej przez Turków

– synod w Clermont

– krucjaty

– utworzenie Królestwa Jerozolimskiego

– powstanie zakonów rycerskich: templariuszy, joannitów i Krzyżaków

– upadek Akki

– skutki wypraw krzyżowych

– terminy: Ziemia Święta, synod, krucjaty, krzyżowcy, zakony rycerskie

– postać historyczna: papież Urban II

III.4

– wyjaśnia przyczyny ogłoszenia krucjat

– omawia skutki pierwszej krucjaty

– przedstawia zakony: templariuszy, joannitów i Krzyżaków oraz ich zadania

– opisuje skutki wypraw krzyżowych

– wskazuje na mapie: Ziemię Świętą i trasy wybranych krucjat

– posługuje się terminami: Ziemia Święta, synod, krucjaty, krzyżowcy, zakony rycerskie

– przedstawia postać Urbana II

– umiejscawia na osi czasu daty: 1096 rok i 1291 rok

 

– przedstawia okoliczności zlikwidowania zakonu templariuszy

– przedstawia informacje, które z zakonów rycerskich funkcjonują współcześnie i jaka obecnie jest ich rola

– ocenia rolę krucjat w kształtowaniu się relacji między chrześcijanami a muzułmanami

1

* Tajemnice sprzed wieków – Skarb templariuszy

– zakon templariuszy i jego funkcje po zakończeniu krucjat

– wzrost znaczenia i bogactwa templariuszy

– przyczyny kasacji zakonu

– polskie posiadłości templariuszy

 

– opisuje dzieje templariuszy po upadku Królestwa Jerozolimskiego

– przedstawia genezę bogactwa templariuszy

– opisuje losy ostatniego mistrza zakonu Jakuba de Molay

– przedstawia mit skarbu templariuszy

 

– przedstawia legendę o świętym Graalu

– wskazuje posiadłości zakonu na obszarze dzisiejszej Polski

 

 

2

1. System feudalny

 

– podział społeczeństwa na seniorów i wasali

– społeczna drabina feudalna

– podział społeczeństwa średniowiecznego na stany terminy: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

IV.1

– opisuje zależność między seniorem a wasalem

– omawia średniowieczną drabinę feudalną

– przedstawia, jak wyglądał hołd lenny

– wymienia i charakteryzuje poszczególne stany w społeczeństwie średniowiecznym

– posługuje się terminami: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

– wyjaśnia, które stany były uprzywilejowane

– omawia różnice pomiędzy społeczeństwem stanowym a współczesnym

 

1

2. Epoka rycerzy

 

– ideał rycerza i jego obowiązki

– od pazia do rycerza

– życie codzienne rycerzy

– elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza

– kultura rycerska

– terminy: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

IV.3

– charakteryzuje ideał rycerza średniowiecznego

– opisuje życie codzienne rycerstwa

– wyjaśnia, kto mógł zostać rycerzem

– przedstawia poszczególne etapy wychowania rycerskiego

– opisuje ceremonię pasowania na rycerza

– opisuje uzbrojenie rycerskie

– posługuje się terminami: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

 

– przedstawia literackie ideały rycerskie: hrabiego Rolanda, króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu

– przedstawia historię najsłynniejszego polskiego rycerza – Zawiszy Czarnego z Garbowa

1

* Tajemnice sprzed wieków – Dlaczego rycerze brali udział
w turniejach?

* rola turniejów rycerskich

* przebieg turniejów

* konsekwencje zwycięstwa i porażki w turnieju

* obyczajowość turniejowa

 

 

– wyjaśnia, z jakich powodów rycerze byli skłonni uczestniczyć w turniejach

– przedstawia, w jaki sposób nagradzani byli zwycięzcy

– omawia, z jakimi konsekwencjami wiązała się porażka w turnieju

 

– wyjaśnia, dlaczego współczesna młodzież organizuje się w bractwa rycerskie i kultywuje tradycję rycerską; podaje przykład takiego bractwa

 

3. Średniowieczne miasto i wieś

 

– powstanie osad rzemieślniczych i kupieckich

– lokacje miast i wsi

– samorząd miejski i jego organy

– społeczeństwo miejskie

– organy samorządu wiejskiego

– wygląd średniowiecznego miasta

– zajęcia ludności wiejskiej

– terminy: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca,  kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

IV.2

IV.3

– opisuje, gdzie i w jaki sposób tworzyły się miasta

– wyjaśnia, na czym polegały lokacje miast i wsi

– charakteryzuje główne zajęcia mieszkańców miast

– przedstawia organy samorządu miejskiego

– charakteryzuje różne grupy społeczne mieszczan

– opisuje życie i obowiązki ludności wiejskiej

– wyjaśnia, na czym polegała trójpolówka

– porównuje życie mieszkańców średniowiecznych miast i wsi

– posługuje się terminami: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca, kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

 

 

– przedstawia historie i okoliczności założenia najstarszych miast w regionie

– znajduje i przedstawia informacje o założeniu własnej miejscowości

– opisuje wybrany średniowieczny zabytek mieszczański w Polsce

1

4. Kościół
w średniowieczu

 

– duchowni w średniowieczu, ich przywileje i obowiązki

– religijność doby średniowiecza

– średniowieczne zakony: benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie

– życie w średniowiecznym klasztorze

– średniowieczne szkolnictwo

– terminy: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie, skryptoria, kopiści, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

– postać historyczna: święty Franciszek z Asyżu

 

IV.4

– charakteryzuje stan duchowny w średniowieczu

– opisuje różne role, jakie duchowni pełnili w społeczeństwie średniowiecznym
– omawia życie w średniowiecznym klasztorze i jego organizację

– przedstawia najważniejsze zakony średniowieczne

– wyjaśnia wyrażenie: benedyktyńska praca

– omawia, czym zajmowali się kopiści

– charakteryzuje średniowieczne szkolnictwo

– porównuje szkolnictwo średniowieczne i współczesne

– posługuje się terminami: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie, skryptoria, kopiści, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

– przedstawia dokonania świętego Franciszka z Asyżu

– znajduje i przedstawia informacje o najstarszych polskich kronikarzach – Gallu Anonimie i Wincentym Kadłubku

– opisuje jeden z działających w Polsce klasztorów, wyjaśnia, jakiego zgromadzenia jest siedzibą i przedstawia w skrócie jego dzieje

– wyjaśnia, jaką funkcję w klasztorze spełniają: refektarz, wirydarz, dormitorium i kapitularz

1

5. Sztuka średniowiecza

 

 

 

 

 

 

 

 

– rola sztuki w średniowieczu

– znaczenie Biblii pauperum

– styl romański i jego cechy

– styl gotycki i jego charakterystyczne elementy

– rzeźba i malarstwo średniowieczne

– pismo i miniatury w rękopisach

– zabytki średniowieczne w Polsce

– terminy: Biblia pauperum, styl romański, styl gotycki, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

 

IV.3

– wyjaśnia, czym była i jakie zadania spełniała Biblia pauperum

– charakteryzuje styl romański

– omawia cechy stylu gotyckiego

– porównuje styl gotycki i romański

– przedstawia przykłady rzeźby i malarstwa średniowiecznego

– omawia zabytki sztuki średniowiecznej w Polsce

– posługuje się terminami: Biblia pauperum, styl romański, styl gotycki, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

 

– znajduje i przedstawia informacje o średniowiecznych świątyniach w regionie oraz elementach ich wystroju

1

2

1. Zanim powstała Polska

 

– najstarsze osadnictwo na ziemiach polskich w świetle wykopalisk archeologicznych

– osada w Biskupinie

– Słowianie w Europie i ich kultura

– wierzenia dawnych Słowian
– pierwsze państwa słowiańskie

– plemiona słowiańskie na ziemiach polskich

– terminy: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swarog, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

– postaci historyczne: święty Cyryl i święty Metody

III.2

V.1

– wymienia relikty ludów przedsłowiańskich na ziemiach polskich

– opisuje wygląd osady w Biskupinie

– przedstawia okoliczności pojawienia się Słowian na ziemiach polskich

– charakteryzuje wierzenia Słowian

– przedstawia najstarsze państwa słowiańskie

– wymienia państwa słowiańskie, które przyjęły chrześcijaństwo w obrządku łacińskim, oraz te, które przyjęły je w greckim

– przedstawia plemiona słowiańskie na ziemiach polskich

– wskazuje na mapie: rozmieszczenie plemion słowiańskich na ziemiach polskich

– posługuje się terminami: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swarog, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

– wyjaśnia rolę, jaką odegrali w rozwoju państw słowiańskich święci Cyryl i Metody

 

– wymienia przykłady zachowanych do czasów współczesnych tradycji pogańskich

– przedstawia legendy związane z początkami państwa polskiego

– wyjaśnia, w jaki sposób powstał alfabet słowiański

– przedstawia współczesne konsekwencje wynikające dla krajów słowiańskich z przyjęcia chrześcijaństwa w greckim lub łacińskim obrządku

 

1

2. Mieszko I
i początki Polski

 

– rozwój państwa Polan

– dynastia Piastów

– panowanie Mieszka I

– małżeństwo Mieszka z Dobrawą

– chrzest Polski i jego skutki

– konflikt z margrabią Hodonem i bitwa pod Cedynią

– terminy: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex

– postaci historyczne: Mieszko I, Dobrawa

 

V.2

– wyjaśnia, dlaczego w przeciwieństwie do legendarnych przodków Mieszko jest uznawany za pierwszego historycznego władcę Polski

– wyjaśnia, skąd wzięła się nazwa państwa polskiego

– przedstawia okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I

– wyjaśnia skutki chrztu Mieszka I

– uzasadnia twierdzenie, że przyjęcie chrztu przez Mieszka I należało do najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski

– wskazuje na mapie: Gniezno, Poznań, Wielkopolskę, granice państwa Mieszka

– opisuje stosunki Mieszka I z sąsiadami

– posługuje się terminami: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex
– opisuje zasługi Mieszka I i Dobrawy

– umiejscawia na osi czasu daty: 966 rok i 972 rok

 

– omawia dokument Dagome iudex i jego wielką wartość jako źródła historycznego

– przedstawia bilans korzyści, jakie mogło przynieść Mieszkowi I przyjęcie chrztu i pozostanie przy wierzeniach pogańskich

1

3. Polska Bolesława Chrobrego

 

– misja biskupa Wojciecha i jej skutki

– zjazd gnieźnieński i jego konsekwencje

– stosunki Bolesława Chrobrego z sąsiadami

– koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski i jej znaczenie

– terminy: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja

– postaci historyczne: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

V.2

V.3

– opisuje misję biskupa Wojciecha do pogańskich Prusów

– przedstawia przebieg i znaczenie zjazdu w Gnieźnie

– wyjaśnia znaczenie utworzenia niezależnego Kościoła w państwie polskim

– opisuje wojny prowadzone przez Chrobrego z sąsiadami

– wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego

– wskazuje na mapie: granice państwa Bolesława Chrobrego na początku jego panowania oraz ziemie przez niego podbite

– posługuje się terminami: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja
– omawia role, jakie w dziejach Polski odegrali: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

– umiejscawia na osi czasu daty: 1000 rok, 1025 rok

 

– opisuje Drzwi Gnieźnieńskie jako przykład źródła ikonograficznego do najstarszych dziejów Polski

– wskazuje pozytywne i negatywne skutki polityki prowadzonej przez Bolesława Chrobrego

1

4. Kryzys
i odbudowa

państwa polskiego

– kryzys państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

– panowanie Mieszka II

– reformy Kazimierza Odnowiciela

– polityka zagraniczna Bolesława Śmiałego

– koronacja Bolesława Śmiałego

– konflikt króla z biskupem Stanisławem i jego skutki

– termin: insygnia królewskie

– postaci historyczne: Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, biskup Stanisław

V.3

V.4

– opisuje sytuację państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

– ocenia postawę Bezpryma

– przedstawia skutki kryzysu państwa polskiego

– wyjaśnia, dlaczego księcia Kazimierza nazwano „Odnowicielem”

– charakteryzuje rządy Bolesława Śmiałego

– wyjaśnia przyczyny i skutki sporu króla z biskupem Stanisławem

– wskazuje na mapie: ziemie polskie pod panowaniem Kazimierza Odnowiciela

– posługuje się terminem: insygnia królewskie

– omawia działalność: Mieszka II, Bezpryma, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego i biskupa Stanisława

– umiejscawia na osi czasu datę: 1076 rok

– wyjaśnia przyczyny kryzysu państwa wczesnopiastowskiego

– opisuje sytuację międzynarodową w okresie rządów Bolesława Śmiałego

– ocenia dokonania Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego

 

1

5. Rządy Bolesława Krzywoustego

 

– rządy Władysława Hermana
i Sieciecha

– podział władzy między synów Władysława Hermana

– bratobójcza wojna między Bolesławem i Zbigniewem

– najazd niemiecki na ziemie polskie i obrona Głogowa

– podbój Pomorza przez Bolesława Krzywoustego

– statut Krzywoustego i jego założenia

– terminy: palatyn (wojewoda), statut, zasada senioratu, senior i juniorzy

– postaci historyczne: Władysław Herman, Sieciech, Zbigniew, Bolesław Krzywousty

V.5

– opisuje rządy Władysława Hermana i rolę Sieciecha w jego państwie

– przedstawia przebieg konfliktu między Bolesławem
a Zbigniewem

– opisuje niemiecki najazd w 1109 roku i obronę Głogowa

– przedstawia sukcesy Krzywoustego w walkach z Pomorzanami

– omawia przyczyny ogłoszenia statutu Krzywoustego

– wyjaśnia zasadę senioratu

– wskazuje na mapie: państwo Bolesława Krzywoustego

– posługuje się terminami: palatyn (wojewoda), statut, zasada senioratu, senior i juniorzy

– opisuje postaci: Władysława Hermana, Sieciecha, Bolesława Krzywoustego i Zbigniewa

– umiejscawia na osi daty: 1109 rok i 1138 rok

 

– przedstawia postać Galla Anonima

– ocenia postawę Bolesława wobec brata

– wyjaśnia znaczenie dostępu państwa do morza

– ocenia szanse i zagrożenia wynikające z wprowadzenia zasady senioratu

1

6. Społeczeństwo w czasach pierwszych Piastów

– grody i ich funkcje

– życie w grodzie i na podgrodziu

– sposoby uprawy roli na ziemiach polskich

– podział społeczeństwa w państwie pierwszych Piastów

– zakres władzy panującego

– powinności poddanych wobec władcy

– powstanie rycerstwa w Polsce

– terminy: metoda żarowa, gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna, wojowie, drużyna książęca

V.6

– przedstawia wygląd średniowiecznego grodu

– opisuje sposoby pozyskiwania ziemi uprawnej i uprawiania jej

– charakteryzuje grupy ludności w państwie wczesnopiastowskim i ich zajęcia

– wyjaśnia powinności ludności względem władcy

– omawia zakres władzy panującego w państwie pierwszych Piastów

– posługuje się terminami: gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna

– wyjaśnia, czym różnił się wojownik drużyny od rycerza

 

1

* Tajemnice sprzed wieków – Kto spisywał dzieje Polski?

* źródła historyczne dotyczące początków państwa polskiego

* obiektywizm i prawda historyczna

 

– przedstawia dokonania postaci: Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

– omawia teorie dotyczące pochodzenia Galla Anonima

– wymienia nazwy źródeł historycznych dotyczących dziejów państwa polskiego za panowania pierwszych Piastów

– tłumaczy konieczność weryfikacji prawdziwości źródeł historycznych

 

– określa ramy chronologiczne wydarzeń opisanych w kronikach Galla Anonima

i Wincentego Kadłubka

– wymienia przyczyny powstania dzieł kronikarzy

– przedstawia przykład innej średniowiecznej kroniki polskiej

 

2

1. Rozbicie dzielnicowe

 

– walki wewnętrzne między książętami piastowskimi

– utrwalenie rozbicia dzielnicowego

– osłabienie Polski na arenie międzynarodowej

– sprowadzenie Krzyżaków do Polski

– najazdy Mongołów i bitwa pod Legnicą

– przemiany społeczne i gospodarcze w okresie rozbicia dzielnicowego

– terminy: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

VI.1

VI.2

VI.3

VI.4

– wyjaśnia, jakie były przyczyny wewnętrznych walk między książętami piastowskimi

– charakteryzuje państwo polskie podczas rozbicia dzielnicowego

– opisuje okoliczności sprowadzenia zakonu krzyżackiego do Polski oraz skutki tego wydarzenia

– omawia skutki rozbicia dzielnicowego

– opisuje kolonizację na ziemiach polskich

– wskazuje na mapie: podział państwa na różne dzielnice oraz ziemie utracone w okresie rozbicia dzielnicowego

– posługuje się terminami: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

– omawia postaci: Władysława Wygnańca, Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego i Henryka Pobożnego

– umiejscawia na osi czasu daty: 1226 rok, 1227 rok i 1241 rok

– przedstawia historię zakonu krzyżackiego

– charakteryzuje sposób walki Mongołów

– wyjaśnia, dlaczego książęta dzielnicowi często nadawali przywileje oraz ziemię

– przedstawia dynastię panującą na Pomorzu Gdańskim w okresie rozbicia dzielnicowego

 

1

2. Zjednoczenie Polski

 

– koronacja i śmierć Przemysła II

– panowanie Wacława II

– rola arcybiskupów gnieźnieńskich i wspólnej diecezji w zjednoczeniu dzielnic polskich

– przejęcia władzy przez Władysława Łokietka i jego koronacja

– polityka Władysława Łokietka

– konflikt Łokietka z Krzyżakami i bitwa pod Płowcami

– terminy: starosta, Szczerbiec

– postaci historyczne: Przemysł II, arcybiskup Jakub Świnka, Wacław II, Władysław Łokietek

VI.5

VII.6

– przedstawia próby zjednoczenia Polski przez książąt śląskich oraz Przemysła II

– wyjaśnia, jaką rolę w zjednoczeniu kraju odegrał Kościół

– przedstawia działania Władysława Łokietka na rzecz zjednoczenia kraju

– opisuje etapy konfliktu Władysława Łokietka z Krzyżakami

– wskazuje na mapie: granice państwa polskiego za panowania Władysława Łokietka, ziemie utracone na rzecz Krzyżaków

– posługuje się terminami: starosta, Szczerbiec

– omawia postaci: Przemysła II, arcybiskupa Jakuba Świnkę, Wacława II, Władysława Łokietka

– umiejscawia na osi czasu daty: 1295 rok, 1309 rok,
1320 rok, 1331 rok

– opisuje, w jakich okolicznościach Władysław Łokietek utracił Pomorze Gdańskie

– przedstawia wyobrażenie na temat świętego Stanisława jako patrona zjednoczenia kraju

1

3. Czasy Kazimierza Wielkiego

 

– polityka dyplomacji Kazimierza Wielkiego

– pokój z zakonem krzyżackim w Kaliszu

– przyłączenie nowych ziem do państwa polskiego

– reformy Kazimierza Wielkiego

– umocnienie granic państwa

– utworzenie Akademii Krakowskiej i jego skutki

– zjazd monarchów w Krakowie – uczta u Wierzynka

– terminy: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

– postać historyczna: Kazimierz Wielki

VII.1

VII.2

VII.3

VII.6

– przedstawia i ocenia postanowienia pokoju w Kaliszu

– wyjaśnia, co zdecydowało o przyznaniu Kazimierzowi przydomka „Wielki”

– przedstawia reformy Kazimierza Wielkiego

– wyjaśnia, dlaczego Kazimierz Wielki uznał za najważniejsze wewnętrzne reformy państwa

– wyjaśnia, w jaki sposób Kazimierz dbał o obronność państwa

– wyjaśnia, jakie znaczenie miało założenie Akademii Krakowskiej

– wyjaśnia znaczenie uczty u Wierzynka

– wskazuje na mapie: granice monarchii Kazimierza Wielkiego, ziemie włączone do Polski przez tego władcę

– posługuje się terminami: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

– umiejscawia na osi czasu daty: 1333 rok, 1343 rok i 1364 rok

– przedstawia cele oraz konsekwencje układu dynastycznego zawartego przez Kazimierza Wielkiego z Węgrami

– wyjaśnia, dlaczego sól należała niegdyś do najdroższych towarów

– przedstawia wybrany zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego

 

1

4. Unia polsko-litewska

 

– koniec dynastii Piastów na polskim tronie

– rządy Andegawenów w Polsce

– unia polsko-litewska w Krewie

– wielka wojna z zakonem krzyżackim i bitwa pod Grunwaldem

– pokój w Toruniu

– unia w Horodle

– terminy: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

– postaci historyczne: Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Paweł Włodkowic, Ulrich von Jungingen

VII.1

VII.3

VII.4

VII.5

VII.6

– przedstawia okoliczności objęcia tronu polskiego przez Jadwigę

– wyjaśnia przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej

– wymienia postanowienia unii w Krewie
– opisuje przyczyny i przebieg wielkiej wojny z zakonem krzyżackim

– opisuje przebieg bitwy pod Grunwaldem

– przedstawia postanowienia pokoju w Toruniu

– charakteryzuje stanowisko polskiej delegacji na soborze w Konstancji

– wyjaśnia zasady współpracy między Polską a Litwą ustalone w zapisach unii w Horodle

– wskazuje na mapie: granice Wielkiego Księstwa Litewskiego, Krewo, Horodło, Grunwald, Toruń

– przedstawia dynastię zapoczątkowaną przez Władysława Jagiełłę

– posługuje się terminami: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

– opisuje postaci: Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Paweł Włodkowic, Ulrich von Jungingen

– umiejscawia na osi czasu daty: 1385 rok, lata 1409–1411, 1410 rok, 1413 rok

 

– wyjaśnia, z jakich powodów Akademia Krakowska została przemianowana na Uniwersytet Jagielloński

– uzasadnia twierdzenie, że poglądy Pawła Włodkowica na temat wojen religijnych są aktualne także dzisiaj

– porównuje postanowienia I i II pokoju toruńskiego

 

 

1

* Tajemnice sprzed wieków – Jaką bitwę namalował Jan Matejko?

– okoliczności powstania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

– Jan Matejko jako malarz dziejów Polski

– obrazy jako źródło wiedzy historycznej

– znaczenie Bitwy pod Grunwaldem

 

 

– wyjaśnia, w jaki sposób Jan Matejko przygotowywał się do namalowania obrazu

– wymienia cele namalowania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

– omawia nieścisłości w przekazie historycznym obrazu Bitwa pod Grunwaldem

– wyjaśnia, dlaczego podczas II wojny światowej Niemcom zależało na zniszczeniu dzieła

– wyjaśnia, jakie warunki powinno spełniać dzieło sztuki, aby można je było traktować jako źródło historyczne

– omawia inne dzieło Jana Matejki

 

 

5. Czasy świetności dynastii Jagiellonów

 

– okoliczności zawarcia unii polsko-węgierskiej

– bitwa pod Warną

– panowanie Kazimierza Jagiellończyka

– wojna trzynastoletnia

– drugi pokój toruński i jego postanowienia

– panowanie Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech

– terminy: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

– postaci historyczne: Władysław III Warneńczyk, Kazimierz Jagiellończyk, Zbigniew Oleśnicki

VII.1

VII.3

VII.4

VII.5

VII.6

– przedstawia okoliczności zawarcia unii polsko-węgierskiej

– opisuje okoliczności śmierci Władysława Warneńczyka

– charakteryzuje rządy Kazimierza Jagiellończyka

– wyjaśnia, dlaczego doszło do zawiązania Związku Pruskiego

– opisuje przebieg wojny trzynastoletniej

– przedstawia postanowienia II pokoju toruńskiego

– wskazuje na mapie: Węgry, Warnę, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, państwa rządzone przez Jagiellonów w drugiej połowie XV wieku

– posługuje się terminami: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

– omawia dokonania: Władysława III Warneńczyka, Zbigniewa Oleśnickiego i Kazimierza Jagiellończyka

– umiejscawia na osi czasu daty: 1444 rok, 1454 rok i 1466 rok

 

– przedstawia Jana Długosza jako historyka i wychowawcę przyszłych królów Polski

– wyjaśnia, dlaczego wojska zaciężne pod koniec średniowiecza zastąpiły w bitwach tradycyjne rycerstwo

– uzasadnia twierdzenie, że odzyskanie dostępu do morza miało przełomowe znaczenie dla rozwoju polskiej gospodarki

1

6. Monarchia stanowa w Polsce

– monarchia patrymonialna
i stanowa

– wpływ przywilejów nadawanych przez władcę na osłabienie władzy królewskiej

– przekształcenie się rycerstwa w szlachtę

– przywileje szlacheckie i ich konsekwencje

– ukształtowanie się sejmu walnego

– konstytucja Nihil novi i jej znaczenie dla ustroju Rzeczypospolitej

– terminy: monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa sejm walny, izba poselska, senat

 

VII.7

– wyjaśnia, na czym polegała monarchia patrymonialna

– przedstawia, kiedy i w jaki sposób doszło do utworzenia stanów w Polsce

– charakteryzuje ustrój monarchii stanowej

– tłumaczy różnice między monarchią patrymonialną a stanową

– wyjaśnia, w jaki sposób rycerstwo przekształciło się
w szlachtę

– wyjaśnia, w jaki sposób szlachta uzyskała wpływ na sprawowanie rządów w Polsce

– przedstawia sejm walny oraz jego skład

– wyjaśnia znaczenie konstytucji Nihil novi

– posługuje się terminami: monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa, sejm walny, izba poselska, senat

– umiejscawia na osi czasu daty: 1374 rok i 1505 rok

 

– wyjaśnia, jaka jest geneza nazw obu izb sejmu walnego: izby poselskiej oraz senatu

– ocenia, jakie szanse i jakie zagrożenia niosło za sobą zwiększenie wpływu szlachty na władzę

1

2