WOS

1. Człowiekiem jestem...	I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 2) przedstawia zasady komunikowania się; wyjaśnia zasady skutecznej autoprezentacji – kształtowania swojego wizerunku 5) podaje przykłady trudnych społecznie sytuacji, w których należy zachować się asertywnie; uzasadnia, że można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań innych ludzi lub przeciwstawić się im; przedstawia różne formy zachowań asertywnych
2. Człowiek jako istota społeczna	I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 1) uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną; wyjaśnia znaczenie potrzeb społecznych człowieka (kontaktu, przynależności, uznania)
3. Zbiorowości i grupy społeczne	I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 3) wymienia cechy grup społecznych; charakteryzuje grupę koleżeńską i grupę nastawioną na realizację określonego zadania; uzasadnia, że efektywna współpraca przynosi różne korzyści; przedstawia różne formy współpracy w grupie 4) rozpoznaje sytuacje wymagające podjęcia decyzji indywidualnej i grupowej; wyjaśnia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji 6) uzasadnia, że konflikt w grupie może wynikać z różnych przyczyn (sprzeczne interesy, inne cele); przedstawia sposoby rozwiązywania konfliktów oraz analizuje ich zalety i wady
4. Rodzina jako najważniejsza grupa społeczna	II. Rodzina. Uczeń: 1) charakteryzuje rodzinę jako grupę społeczną; przedstawia rolę rodziców i osób starszych w rodzinie; analizuje wartości ważne dla jego rodziny 2) analizuje wpływ, jaki rodzina wywiera na dzieci; przedstawia prawa i obowiązki dzieci w rodzinie
5. Jak funkcjonują gospodarstwa domowe, budżet domowy	II. Rodzina. Uczeń: 3) wyjaśnia, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe; wymienia główne źródła jego dochodów (z działalności zarobkowej: pracy, działalności gospodarczej, umów cywilnoprawnych oraz ze świadczeń społecznych – w powiązaniu z rodzajami ubezpieczeń społecznych) 4) wymienia kategorie wydatków gospodarstwa domowego; planuje jego budżet
Dział II. Społeczność szkolna, lokalna i regionalna
6. Samorząd uczniowski	III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 1) przedstawia funkcje szkoły w systemie edukacji oraz strukturę polskiego systemu edukacyjnego 2) charakteryzuje klasę szkolną, pozalekcyjne koło zainteresowań, życie szkolnej społeczności; przedstawia działania samorządu uczniowskiego; wyjaśnia, jak przeprowadzane są wybory organów samorządu szkolnego
7. Prawa i obowiązki ucznia	III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 3) wymienia prawa i obowiązki ucznia; rozpoznaje przypadki naruszania praw uczniów oraz pracowników szkoły; przedstawia sposoby dochodzenia praw, które zostały naruszone
8. Planujemy dalszą edukację szkolną i karierę zawodową	III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 4) charakteryzuje oczekiwane kompetencje wybranych kategorii społeczno-zawodowych i ich miejsce na rynku pracy 5) planuje dalszą edukację, uwzględniając własne zainteresowania, zdolności i umiejętności oraz rady innych osób i sytuację na rynku pracy
9. Moje miejsce na ziemi	VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 5) znajduje i przedstawia informacje na temat swojej gminy, wydarzeń i postaci z jej dziejów VII. Społeczność regionalna. Uczeń: 1) znajduje i przedstawia podstawowe informacje o swoim regionie, wydarzenia i postaci z jego dziejów; lokalizuje własne województwo i powiaty wchodzące w jego skład oraz pozostałe województwa 5) przedstawia tradycje i zwyczaje swojej społeczności regionalnej
10. Samorządy terytorialne, lokalne i regionalne	VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 1) wymienia zadania samorządu gminnego (...) 2) przedstawia, jak zorganizowany jest urząd gminy (miasta/dzielnicy); podaje, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy; przedstawia możliwości załatwienia spraw poprzez e-urząd; posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek o wydanie tymczasowego dowodu osobistego 3) wymienia organy stanowiące i wykonawcze w gminie (mieście/dzielnicy); przedstawia, jak są one wybierane i jak mogą zostać odwołane; podaje uprawnienia tych organów 4) podaje, kto pełni funkcje wójta/burmistrza/prezydenta miasta i przewodniczącego rady gminy/miasta; znajduje w mediach lokalnych informacje na temat publicznych działań osób pełniących funkcje w organach samorządu terytorialnego VII. Społeczność regionalna. Uczeń: 2) wymienia zadania samorządu powiatowego i województwa (...) 3) podaje, w jakim wydziale starostwa powiatowego można załatwić wybrane sprawy; posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek o paszport (delegatura urzędu wojewódzkiego) 4) wymienia organy stanowiące i wykonawcze samorządu powiatowego i województwa; przedstawia, jak są one wybierane i jak mogą zostać odwołane; podaje zadania tych organów
11. Obywatele a władze samorządowe. Budżety obywatelskie	VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 1) (...) przedstawia główne źródła przychodów i kierunki wydatków w budżecie gminy 6) rozpoznaje problemy społeczne swojej społeczności lokalnej (np. wynikające z sytuacji demograficznej, gospodarczej, infrastrukturalnej); formułuje sądy dotyczące tych problemów IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 4) przedstawia formy wpływania obywateli na decyzje władz samorządowych, przykłady realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych z budżetów obywatelskich oraz przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy/miasta
Dział III. Wspólnoty narodowe, etniczne i obywatelskie
12. Narodowość a obywatelstwo	VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna. Uczeń: 1) wyjaśnia, co oznacza być Polakiem lub członkiem innej wspólnoty narodowej/ etnicznej oraz co łączy człowieka z ojczyzną – Polską; przedstawia te więzi na własnym przykładzie 2) wyjaśnia, czym obywatelstwo różni się od narodowości; przedstawia warunki nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa i wymienia inne formy uznania za obywatela polskiego oraz nadania obywatelstwa polskiego; wymienia konstytucyjne obowiązki obywatela
13. Inni u nas, czyli o mniejszościach narodowych i etnicznych	VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna. Uczeń: 4) wymienia mieszkające w Polsce mniejszości narodowe i etniczne, grupę posługującą się językiem regionalnym oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) i lokalizuje miejsca ich zwartego zamieszkiwania; przedstawia – za Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej – prawa przysługujące etnicznym grupom mniejszościowym
14. Różne oblicza patriotyzmu	VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna. Uczeń: 3) analizuje symbole Rzeczypospolitej Polskiej; wyjaśnia, czym powinna przejawiać się postawa patriotyczna młodego i dorosłego człowieka 5) uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe (regionalną, narodową/ etniczną, państwową/ obywatelską, europejską); rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu, oraz uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom
15. Umiejętności i cnoty obywatelskie	IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 1) podaje cnoty obywatelskie (odpowiedzialność, troska o dobro wspólne, aktywność, przedsiębiorczość, solidarność, roztropność, tolerancja, odwaga cywilna); wykazuje, odwołując się do działań wybitnych Polaków, znaczenie ich urzeczywistnienia dla pożytku publicznego
16. Działania organizacji pozarządowych	IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 2) przedstawia cele i formy działań organizacji pozarządowych aktywnych w społeczności lokalnej i regionie; wykazuje, że działalność tego typu prowadzi do realizacji różnorodnych potrzeb
17. Aktywność obywatelska młodych	IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 3) przedstawia cele i przykłady działania organizacji społecznych skupiających młodych ludzi w Polsce; wyjaśnia ideę wolontariatu i przedstawia formy działalności wolontariuszy
18. Zachowania etyczne w działaniach obywatelskich	IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 5) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym; rozpoznaje przejawy ich łamania i podaje skutki takich działań
Dział IV. Ustrój demokratyczny Rzeczypospolitej Polskiej
19. Państwo i jego funkcje	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym zajmuje się władza państwowa
20. Fundamentalne zasady demokracji	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 2) wyjaśnia zasadę suwerenności narodu; przedstawia sprawy, które mogą być poddane pod referendum; wymienia referenda ogólnokrajowe, których wyniki były wiążące, oraz referenda lokalne we własnej społeczności, które były ważne; 3) wyjaśnia zasadę przedstawicielstwa (demokracji pośredniej) (...) 6) wyjaśnia zasadę państwa prawa, w tym zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów (...) 8) wyjaśnia zasadę trójpodziału władzy (...)
21. Konstytucja jako najważniejszy akt prawny	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 7) wyjaśnia zasadę konstytucjonalizmu; podaje szczególne cechy konstytucji; znajduje w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisy dotyczące wskazanej kwestii; podaje kompetencje Trybunału Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej
22. Patrie polityczne	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 4) wyjaśnia zasadę pluralizmu politycznego; wymienia partie polityczne, których przedstawiciele zasiadają w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej oraz w organach stanowiących samorządu terytorialnego; przedstawia cele działania partii politycznych oraz wykazuje, że konkurują one w życiu publicznym; znajduje informacje na temat działań wybranej partii (jej struktur regionalnych lub centralnych)
23. Jak działa demokracja przedstawicielska: sejm i senat	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 3) (...) przedstawia zasady wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasady działania i najważniejsze kompetencje izb parlamentu
24. Władza wykonawcza: Prezydent RP i Rada Ministrów	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 8) (...) objaśnia konieczność poparcia większości sejmowej dla Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (bądź jej działań); przedstawia podstawowe kompetencje Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; podaje imiona i nazwiska urzędujących prezesa i wiceprezesów Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że decyzje podejmowane w wybranym ministerstwie mają wpływ na życie jego rodziny 5) wyjaśnia zasadę republikańskiej formy rządu; przedstawia sposób wyboru i podstawowe kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; znajduje informacje o życiorysie politycznym osób pełniących ten urząd, które wybrano w wyborach powszechnych, oraz o działaniach urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
25. Władza sądownicza	XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 6) (...) wyjaśnia podział na sądy powszechne i administracyjne oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego; przedstawia, w jakich sprawach orzeka sąd rejonowy
Dział V. Świat, Europa
26. Organizacje międzynarodowe	XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 1) wymienia cele i przejawy działania Organizacji Narodów Zjednoczonych i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego; 4) przedstawia działalność Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych (...) i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego
27. Cele i zasady działania Unii Europejskiej	XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 2) wymienia cele działania Unii Europejskiej; znajduje informacje o życiorysie politycznym Ojców Europy oraz obywateli polskich pełniących ważne funkcje w instytucjach unijnych
28. We wspólnej Europie	XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 3) przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w Unii Europejskiej dla pracowników i osób podróżujących; znajduje informacje o wykorzystaniu funduszy unijnych w swojej gminie lub swoim regionie 4) (...) przedstawia działalność Polski w Unii Europejskiej
29. Problemy współczesnego świata	XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 5) formułuje sądy w sprawach wybranych problemów społecznych współczesnego świata; rozważa propozycje działań w kierunku poprawy warunków życia innych ludzi na świecie
Dział VI. Prawa człowieka, nieletni wobec prawa
30. Jak kształtowały się prawa człowieka	IV. Prawa człowieka. Uczeń: 1) uzasadnia, że godność człowieka jest podstawą różnych systemów moralnych; wyjaśnia, że jest ona źródłem powszechnych, przyrodzonych, nienaruszalnych i niezbywalnych wolności i praw człowieka; analizuje sformułowania preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
31. Prawa człowieka zapisane w Konstytucji RP	IV. Prawa człowieka. Uczeń: 2) wykazuje różnice między prawami a wolnościami człowieka; wymienia prawa i wolności osobiste zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 5) wymienia prawa i wolności polityczne zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że dzięki nim człowiek może mieć wpływ na życie publiczne
32. Ochrona praw człowieka	IV. Prawa człowieka. Uczeń: 3) wymienia prawa dzieci i analizuje przepisy Konwencji o prawach dziecka 4) podaje przykłady działań Rzecznika Praw Dziecka; przedstawia cele działalności Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci; 6) wykazuje, że prawa człowieka muszą być chronione; wyjaśnia rolę Rzecznika Praw Obywatelskich i podaje przykłady jego działań 7) przedstawia przykłady działań organizacji pozarządowych na rzecz ochrony praw człowieka; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się zjawiskom braku tolerancji wobec różnych mniejszości
33. Uprawnienia policji i służb porządkowych	V. Nieletni wobec prawa. Uczeń: 1) rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych; wymienia osoby i instytucje, które należy powiadomić w takich sytuacjach 4) przedstawia uprawnienia policjantów i funkcjonariuszy innych służb porządkowych oraz swoje prawa w kontakcie z tymi służbami
34. Młodzi ludzie w kontakcie z prawem	V. Nieletni wobec prawa. Uczeń: 1) rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych; wymienia osoby i instytucje, które należy powiadomić w takich sytuacjach 3) wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie wykroczeń i przestępstw
Dział VII. W świecie mediów i informacji
35. Media we współczesnym świecie	X. Środki masowego przekazu. Uczeń: 1) przedstawia funkcje i rodzaje środków masowego przekazu; wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu dla wolności słowa
36. Jak korzystać ze środków masowego przekazu	X. Środki masowego przekazu. Uczeń: 2) znajduje w mediach wiadomości na wskazany temat; odróżnia informacje o faktach od komentarzy i opinii; wyjaśnia, na czym powinna polegać rzetelność dziennikarzy
37. Informacja  i przekaz na wagę złota	X. Środki masowego przekazu. Uczeń: 3) przedstawia funkcje reklamy i krytycznie analizuje wybrany przekaz reklamowy 4) wskazuje cele kampanii społecznych; analizuje materiały z wybranej kampanii tego rodzaju 5) wykazuje znaczenie opinii publicznej; znajduje w internecie komunikaty z badań opinii publicznej oraz odczytuje i interpretuje proste wyniki takich badań
38. Cyberprzestrzeń – korzyści i zagrożenia	V. Nieletni wobec prawa. Uczeń: 2) przedstawia korzyści i zagrożenia wynikające z korzystania z zasobów internetu; rozpoznaje przemoc w cyberprzestrzeni i wyjaśnia, jak należy na nią reagować

Podstawa programowa kształcenia ogólnego
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
III etap edukacyjny gimnazjum
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat Ŝycia publicznego; wyraŜa własne
zdanie w wybranych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne
poglądy.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń rozpoznaje problemy najbliŜszego otoczenia i szuka ich rozwiązań.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w Ŝyciu szkoły oraz
innych społeczności; rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych i ocenia
ich konsekwencje; wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności
obywateli.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych instytucji; wykorzystuje
swoją wiedzę o zasadach demokracji i ustroju Polski do rozumienia i oceny wydarzeń
Ŝycia publicznego.
VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.
Uczeń rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego gospodarowania w
Ŝyciu codziennym; analizuje moŜliwości dalszej nauki i kariery zawodowej.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Podstawowe umiejętności Ŝycia w grupie. Uczeń:
1) omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie (np. bierze
udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu);
2) wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji;
3) przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie
i między grupami;
4) wyjaśnia na przykładach, jak moŜna zachować dystans wobec
nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić.
2
2. śycie społeczne. Uczeń:
1) podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje
rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy;
2) wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współŜycia między
ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania;
3) charakteryzuje Ŝycie szkolnej społeczności, w tym rolę samorządu
uczniowskiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia;
4) rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi
oczekiwania;
5) wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeństwie (np. na „swoich”
i „obcych”) i podaje moŜliwe sposoby przeciwstawiania się przejawom
nietolerancji.
3. Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń:
1) charakteryzuje – odwołując się do przykładów – wybrane warstwy społeczne,
grupy zawodowe i style Ŝycia;
2) omawia problemy i perspektywy Ŝyciowe młodych Polaków (na podstawie
samodzielnie zebranych informacji);
3) przedstawia wybrany problem społeczny waŜny dla młodych mieszkańców
swojej miejscowości i rozwaŜa jego moŜliwe rozwiązania.
4. Być obywatelem. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi,
prawo krwi, nadanie obywatelstwa);
2) podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania
polskiego obywatelstwa;
3) przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i
współczesnych postaci wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich.
5. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym. Uczeń:
1) przedstawia główne podmioty Ŝycia publicznego (obywatele, zrzeszenia
obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes, itp.)
i pokazuje, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w Ŝyciu publicznym;
2) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w Ŝyciu publicznym i
podaje przykłady skutków ich łamania;
3) przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od
lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i
uzasadnia ich znaczenie dla obywateli;
4) wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz
na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;
5) opracowuje – indywidualnie lub w zespole – projekt uczniowski dotyczący
rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę
moŜliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).
6. Środki masowego przekazu. Uczeń:
3
1) omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w Ŝyciu
obywateli;
2) charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej
komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę
przekazu i odbiorców;
3) wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje róŜnice
między przekazami i odróŜnia informacje od komentarzy; krytycznie analizuje
przekaz reklamowy;
4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we
współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondaŜu
opinii publicznej.
7. Wyborcy i wybory. Uczeń:
1) przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lokalnych,
krajowych i europejskich;
2) wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowaniu w
szkole;
3) wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje
wyborcze;
4) krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze.
8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty
narodowej) i czym obywatelstwo róŜni się od narodowości;
2) wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na
kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja;
3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów (w tym
uchodźców) Ŝyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące im prawa;
charakteryzuje jedną z tych grup na podstawie samodzielnie zebranych
materiałów;
4) wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy Ŝyjący za granicą
podtrzymują swoją więź z ojczyzną.
9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:
1) wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi na
własnym przykładzie;
2) wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niego jest
patriotyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i
kosmopolityzmem;
3) wykazuje, odwołując się do Holokaustu, do jakich konsekwencji prowadzić
moŜe skrajny nacjonalizm;
4) rozwaŜa, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między
narodami;
5) uzasadnia, Ŝe moŜna równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i
członkiem społeczności światowej.
10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:
4
1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest władza
państwowa;
2) wskazuje róŜnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym,
autorytarnym i totalitarnym;
3) wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w
państwie demokratycznym;
4) wskazuje najwaŜniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska,
amerykańska, polska);
5) porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową
z konstytucyjną (liberalną);
6) wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we
współczesnej demokracji;
7) rozwaŜa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń:
1) wyjaśnia, co to znaczy, Ŝe konstytucja jest najwyŜszym aktem prawnym w
Rzeczypospolitej Polskiej;
2) omawia najwaŜniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział
władzy, rządy prawa, pluralizm);
3) korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe
prawa i wolności w niej zawarte;
4) wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii Ŝycia
publicznego w Polsce.
12. System wyborczy i partyjny. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i
parlamentarne;
2) wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, róŜnice między systemem
dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym;
3) wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które naleŜą do
koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.
13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń:
1) przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym
sposób tworzenia ustaw;
2) sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu, notatkę
prasową o przebiegu tych obrad i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe
w wybranej sprawie.
14. Władza wykonawcza. Uczeń:
1) wskazuje najwaŜniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i
wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje o działaniach
urzędującego prezydenta;
2) wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje nazwisko
premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw;
3) wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej działań;
5
4) wyjaśnia, co to jest słuŜba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować
urzędnik państwowy.
15. Władza sądownicza. Uczeń:
1) przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy
(niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują;
2) wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń:
1) uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje
przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców;
2) wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości; odnosi je
do przykładów z Ŝycia własnego regionu i miejscowości.
17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń:
1) przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej
dziejów;
2) wymienia najwaŜniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi
się to do jego codziennego Ŝycia;
3) przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania
decyzji w sprawie budŜetu;
4) nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami
pozarządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich (na miarę swoich
moŜliwości);
5) pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy;
6) odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale moŜna załatwić
wybrane sprawy.
18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń:
1) przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego
oraz ich przykładowe zadania;
2) porównuje – na wybranych przykładach – zakres działania samorządu
wojewódzkiego z zakresem działania wojewody;
3) przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał promujący
gminę, okolicę lub region.
19. Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń:
1) przedstawia najwaŜniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z
państwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z sąsiadami);
2) charakteryzuje politykę obronną Polski; członkostwo w NATO, udział w
międzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych;
3) przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie
zebranych informacji;
4) wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
20. Integracja europejska. Uczeń:
6
1) przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie, traktaty z
Maastricht, Nicei, Lizbony);
2) wyjaśnia, czym zajmują się najwaŜniejsze instytucje Unii Europejskiej (Rada
Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja
Europejska);
3) wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomocniczości i
solidarności;
4) wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budŜecie unijnym i na co są
przeznaczane;
5) wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię na
temat jej dalszej integracji i rozszerzania;
21. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń:
1) przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii
Europejskiej;
2) wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez
polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje;
3) formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą
członkostwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów z własnego
otoczenia i całego kraju.
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najwaŜniejsze organy (Zgromadzenie
Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje
międzynarodowe;
2) wskazuje na mapie miejsca najpowaŜniejszych konfliktów międzynarodowych;
omawia przebieg i próby rozwiązania jednego z nich;
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:
1) porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej Północy i
wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzaleŜność;
2) uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angaŜuje się (na miarę swoich
moŜliwości) w działania instytucji (takŜe pozarządowych), które ją prowadzą;
3) wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze
kultury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;
4) rozwaŜa, jak jego zachowania mogą wpływać na Ŝycie innych ludzi na świecie
(np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);
5) ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie;
6) wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.
24. Praca i przedsiębiorczość. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach z Ŝycia własnej rodziny, miejscowości i całego kraju,
w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb
ekonomicznych;
2) przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze udział
w przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć;
7
3) stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu,
planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń:
1) przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi;
2) podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania; stosuje
zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych zasobów
(np. czasu, pieniędzy);
3) charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda
gospodarowania, konkurencja, dąŜenie do zysku, przedsiębiorczość);
4) wyjaśnia działanie prawa podaŜy i popytu oraz ceny jako regulatora rynku;
analizuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.
26. Gospodarstwo domowe. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;
2) wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; układa jego
budŜet;
3) przygotowuje budŜet konkretnego przedsięwzięcia z Ŝycia ucznia, klasy,
szkoły; rozwaŜa wydatki i źródła ich finansowania;
4) wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
27. Pieniądz i banki. Uczeń:
1) przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce rynkowej;
2) wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda
papierów wartościowych;
3) wyszukuje i zestawia ze sobą oferty róŜnych banków (konta, lokaty, kredyty,
fundusze inwestycyjne); wyjaśnia, na czym polega oszczędzanie i
inwestowanie
28. Gospodarka w skali państwa. Uczeń:
1) wyjaśnia terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja,
recesja; interpretuje dane statystyczne na ten temat;
2) wymienia najwaŜniejsze dochody i wydatki państwa; wyjaśnia, co to jest
budŜet państwa;
3) przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza
wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń:
1) wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności
gospodarczej;
2) wyjaśnia, jak działa przedsiębiorstwo i oblicza na prostym przykładzie
przychód, koszty, dochód i zysk;
3) wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena, miejsce,
promocja) i wyjaśnia na przykładach ich znaczenie dla przedsiębiorstwa i
konsumentów;
8
4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu słuŜą
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
30. Wybór szkoły i zawodu. Uczeń:
1) planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej),
uwzględniając własne preferencje i predyspozycje;
2) wyszukuje informacje o moŜliwościach zatrudnienia na lokalnym, regionalnym
i krajowym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, Internet);
3) sporządza Ŝyciorys i list motywacyjny;
4) wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i
Polsce; ocenia jego skutki.
31. Etyka w Ŝyciu gospodarczym. Uczeń:
1) przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i
pracodawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu;
2) podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je ocenie;
3) wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki.